1. Thomas Nipperdey, “Verein als soziale Struktu7r in Deutschland im späten 18. und frühen 19. Jahrhundert: Eine Fallstudie zur Modernisierung,” in Nipperdey, Gesellschaft, Kultur, Theorie: Gesammelte Aufsätze zur neueren Geschichte (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1976), pp. 176-205
2. השוו Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 16.
3. Eisen, “Jewish History and the Ideology of Modern Sport,” p. 498
4. התיאור המקיף והעדכני ביותר של
הדרת החברים היהודים מארגוני ההתעמלות והספורט הגרמניים מצוי אצל ואליג. ראו Wahlig, “Die Rolle des Sports,” pp. 45-74.
5. Lorenz Peiffer, “Der Ausschluss der Juden 1933 aus deutschen Turn- und Sportvereinen und das Beschweigen nach 1945: Alte und neue Perspektiven deutscher Sporthistoriografie,” Zeitschrift für Geschichtswissenschaft 3 (2011), pp. 217-229, esp. p. 223
6. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” pp. 64-65
7. Peiffer, “Der Ausschluss der Juden,” p. 223
8. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 45
9. Bernett, Der jüdische Sport, p. 24
10. Reichsgesetzblatt, 1933 I, p. 195; השואה בתיעוד: מבחר תעודות על חורבן יהודי גרמניה ואוסטריה, פולין וברית־המועצות, בעריכת יצחק ארד, ישראל גוטמן ואברהם מרגליות, יד ושם, ירושלים תשל"ח, עמ' 45.
11. Joseph Walk, ed., Das Sonderrecht für die Juden im NS-Staat, 2nd ed. (Heidelberg: C. F. Müller Verlag, 1996), II 47, p. 139, מצוטט על־פי השואה בתיעוד, עמ' 75-76.
12. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 49
13. Lorenz Peiffer and Henry Wahlig, “Der Ausschluss jüdischer Mitglieder aus den deutschen Turn- und Sportvereinen im Spiegel von Verbandszeitschriften,” in Judenfeindschaft und Antisemitismus in der deutschen Presse über fünf Jahrhunderte: Erscheinungsformen, Rezeption, Debatte und Gegenwehr, eds. Michael Nagel and Moshe Zimmermann (Bremen: edition lumière, 2013), vol. 2, pp. 767-781, esp. pp. 771-772
14. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” pp. 53-54
15. Berno Bahro, “Den Verbandsvereinen wird ferner empfohlen,” in Vergessene Rekorde, eds. Bahro, Braun and Teichler, pp.
16. שם, עמ' 105-107.
17. Bernett, Der jüdische Sport, pp. 29-30
18. “Der Sport-Antisemitismus,” Jüdische Rundschau, April 21, 1933, p. 159. ראו להלן מקור מס' 1.
19. Bernett, Der jüdische Sport, p. 22
20. .Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 57; Peiffer, “Der Ausschluss der Juden,” pp. 217-219 למכתב הפרֵדה של רוזנפלדר ראו “Persönliche Tragödie,” Jüdische Rundschau, April 25, 1933, p. 163, להלן מקור מס' 2.
21. Meta Fuß-Opet, “Abschied vom Turnverein,” Israelitisches Familienblatt, May 11, 1933, p. 14. ראו להלן מקור מס' 3.
22. Lorenz Peiffer, “‘Abschied vom Turnverein’: Der Abschiedsbrief der Turnerin Meta Fuß-Opet,” Sport am Wochenende, Deutschlandfunk, May 26, 2013, in
[קישור] (Retrieved August 23, 2015)
23. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 61
24. Bernett, Der jüdische Sport, p. 20, מצוטט אצל Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 62.
25. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 63
26. מתוך דין וחשבון פנימי של מכבי על השנים 1933-1935. מצוטט אצל Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 111.
27. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 114
28. “Aufruf! An alle jüdischen Turner und Sportler in Deutschland!,” Jüdische Rundschau, May 5, 1933, p. 182. ראו להלן מקור מס' 4.
29. Wahlig, “Die Rolle des Sports,” p. 136
30. Bernett, Der jüdische Sport, p. 50
31. Tegelbeckers, “Jüdischer Sport: 3. Der ‘Arierparagraph’ im deutschen Sport”
32. Martha Wertheimer, Siddy Goldschmidt and Paul Yogi Mayer, Das jüdische Sportbuch: Weg, Kampf und Sieg (Berlin: Verlag Atid, 1937), p. 14
33. שיעור זה תואם את המיוחס לכלל האוכלוסייה הגרמנית בסוף תקופת ויימר (1931). ראו Peiffer and Wahlig, Juden im Sport, p. 43.
34. "פירמידת הגיל ההפוכה" של יהודי גרמניה הייתה הבסיס לחיבורו הפרובוקטיבי של טיילהאבר על "שקיעתה של היהדות הגרמנית": Felix A. Theilhaber, Der Untergang der Deutschen Juden (Munich: E. Reinhardt, 1911).
35. Mayer, “Equality — Egality,” p. 230
36. Bernett, “Gründung und Tätigkeit des Reichsausschusses jüdischer Sportverbände,” Der jüdische Sport, p. 81 ff.
37. Krüger, “Once the Olympics are through,” p. 355
38. Bernett, Der jüdische Sport, p. 92; Hans Joachim Teichler, “Die jüdische Sportbewegung im nationalsozialistischen Deutschland,” in Vergessene Rekorde, eds. Bahro, Braun and Teichler, p. 113. ראו “Legalisierung des jüdischen Sports,” Jüdische Rundschau, November 24, 1933, p. 850, להלן מקור מס' 5.
39. Herbert Freeden, Die jüdische Presse im Dritten Reich (Frankfurt am Main: Jüdischer Verlag bei Athenäum, 1987), p. 23
40. השוו לדבריו של מיכאל נאגל: "עד נובמבר 1938 הייתה לעיתונות היהודית בגרמניה אוטונומיה יחסית בבחירת נושאי הדיווח והפרשנות. בחמש השנים עד לפרעות נובמבר הצטמצמה אוטונומיה זו והתערערה בהדרגה. אף־על־פי־כן, במשך כל התקופה התאפשר לעיתונות היהודית להמשיך ולפעול על־פי אמות מידה מוסריות של עיתונות הומניסטית". נאגל, שנת 1933 כקו פרשת המים? אופיה ותפקידה של העיתונות היהודית הגרמנית לפני עליית הנאצים לשלטון ואחריה (העיתונות היהודית בגרמניה הנאצית 1), יד ושם, ירושלים תשע"ו, עמ' 28.
41. שם, עמ' 32.
42. Borut, “Jews in German Sports,” p. 77
43. p. 12, im Sport Peiffer and Wahlig, Juden
44. Zimmermann, “Zwischen Selbstbehauptung und Diskriminierung,” p. 307
45. למודעה על מוסף הספורט החדש ראו “Der jüdische Sport: Die neue Beilage des ‘Israelitischen Familienblattes,’” Israelitisches Familienblatt, October 4, 1933, p. 2, להלן מקור מס' 6. עצם הניסיון להתבדל כעיתון היחיד המדווח ללא הטיה מפלגתית על המתרחש בשדה הספורט היהודי בגרמניה היא עדות נאמנה לפוליטיזציה של הסיקור העיתונאי של הספורט היהודי. ראו Ashkenazi, “Die Einsamkeit des Langstreckenläufers,” p. 18.
46. Felix Pinczower, “Der Deutsche Kreis im Makkabi-Weltverband,” and Walter Beck, “Sportarbeit im Reichsbund jüdischer Frontsoldaten,” Israelitisches Familienblatt, October 4, 1933, p. 12. ראו להלן מקורות מס' 7א, 7ב.
47. ראו Aubrey Pomerance, “‘Im tausendstel Bruchteil einer Sekunde’: Fotografen und Fotografien des jüdischen Sports in Deutschland 1933-1938,” in Vergessene Rekorde, eds. Bahro, Braun and Teichler, pp. 163-173, esp. pp. 163-164.
48. Zimmermann, “Zwischen Selbstbehauptung und Diskriminierung,” p. 297
49. Die Kraft: Blatt für Berufsumschichtung, Siedlung, Arbeitsdienst, Jugendertüchtigung u. Sport. המונח ארבייטסדינסט נגזר כנראה מהשם Freiwilliger Arbeitsdienst (FAD, שירות עבודה בהתנדבות), ארגון נוער גרמני שקם בתגובה למשבר הכלכלי ב־1931 והוסב מאוחר יותר לארגון נאצי בשם רייכסארבייטסדינסט (Reichsarbeitsdienst, שירות העבודה של הרייך).
50. Die Kraft: Blatt für Sport und Jugendertüchtigung Organ des Sportbundes im RjF. ראו Pomerance, “Fotografen und Fotografien,” p. 163, fn. 6.
51. “Leistungs-Stillstand erneut überwunden,” Die Kraft, Der Schild, November 4, 1938, p. 5 ראו להלן מקור מס' 23.
52. Freeden, Die jüdische Presse, p. 36
53. Peiffer and Wahlig, Juden im Sport, p. 13
54. שם, עמ' 14, 36.
55 ראו “Ohne Training,” Israelitisches Familienblatt, July 23, 1936, להלן מקור מס' 19.
56. Walter Benjamin, “Eine kleine Geschichte der Photographie,” in Benjamin, Gesammelte Schriften (Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1977), vol. 2, p. 385. מצוטט על־פי התרגום העברי: ולטר בנימין, היסטוריה קטנה של הצילום, מגרמנית: חנן אלשטיין, בבל, תל אביב תשס"ד, עמ' 48. על המובאה ממוֹהוֹלי־נאג'י ראו Esther Leslie, Walter Benjamin: Overpowering Conformism (London: Reaktion Books, 2007).
57. ראו: Wendy Pan, “A Short History of Sports photography,” in
[קישור] (Retrieved August 4, 2016). ראו גם Jean Lattes, Sportphotographie 1860-1960 (Luzern: Verlag Bucher, 1977), pp. 24, 28. תצלום מספר 21 בספר מתעד את הלמוט קרניג (Helmut Körnig), האלוף הגרמני בריצת מאה מטר בשנות העשרים (10.3 שניות ב־1926).
58. ראו Pomerance, “Fotografen und Fotografien,” p. 168.
59. צילומי ספורט של ברגמן ושל שטרן מוצגים ב־Das jüdische Sportbuch בגיליון תצלומים מיוחד (בצמוד לעמ' 17). תצלום של זלמה שטרן הודפת כדור ברזל מקשט גם את דף השער של ביטאון מכבי הגרמני Der Makkabi מיום 31 באוקטובר 1934. ראו להלן מקור ויזואלי
מס' 4.
60. “Wir zeigen das Sportfest unserer jüdischen Schule im Bilde,” Jüdisches Gemeindeblatt für Berlin, September 5, 1937, p. 7. ראו להלן מקור ויזואלי מס' 2א.
61. Pomerance, “Fotografen und Fotografien,” pp. 168-169. על האסתטיקה של לני ריפנשטאל ראו Graham McFee and Alan Tomlinson, “Riefenstahl’s Olympia: Ideology and Aesthetics in the Shaping of the Aryan Athletic Body,” The International Journal of the History of Sport, vol. 16, no. 2 (1999), pp. 86-106. ראו גם Constantina Katsari, “Inter-War Ideology in Nelly’s’s Nudes: Nationalism, Fascism and the Classical Tradition,” Journal of Modern Greek Studies, vol. 31, no. 1 (2013), pp. 1-27.
62. “Jüdische Jugend treibt Sport,” Jüdisches Gemeindeblatt für Berlin, August 21, 1938, p. 7. ראו להלן מקור ויזואלי מס' 2ב.